Gmina Jarocin położona jest w Kotlinie Sandomierskiej. W przeszłości niemal cały obszar kotliny zajmowała Puszcza Sandomierska, która we wczesnym średniowieczu stanowiła naturalną granicę pomiędzy królestwem polskim i księstwami ruskimi. Ostatecznie do Polski przyłączył ją dopiero Kazimierz Wielki. Przez długi czas, ze względu na trudne warunki naturalne /gęsty las, bagna i tereny podmokłe oraz liczne rozlewiska rzeczne/ nie była zasiedlana przez większe skupiska ludzi. W początkowym okresie rozwoju osadnictwa, była miejscem schronienia dla niepokornych chłopów, którzy chronili się w nieprzebytych kniejach przed pańszczyzną, dla zbiegów ściganych przez prawo oraz jeńców wojennych, osadzanych tu z rozkazu królewskiego. Pierwsi osadnicy utrzymywali się głównie z bogactw naturalnych lasów i rzek. Oprócz łowiectwa i myślistwa zajmowali się również bartnictwem. Pod koniec XVIII w. rozpoczęło się ożywienie gospodarcze w życiu miast i wsi. Miało to także ogromny wpływ na rozwój zorganizowanego osadnictwa w terenach puszczańskich. Tworzący się przemysł potrzebował bowiem dużych ilości drewna a także produktów z niego wyrabianych, takich jak: węgiel drzewny, potaż, smoła, dziegieć, terpentyna. W tym to głównie okresie powstają wioski i osady położone na terenie obecnej gminy Jarocin. Do karczunku lasów związanego z rozwojem przemysłów drzewnych i rzemiosł opartych na tym surowcu: maziarstwa, smolarstwa, węglarstwa drzewnego sprowadzani są chłopi z innych, przeludnionych obszarów kraju, takich jak Mazowsze czy zachodnia Małopolska ale także ludność ruska czy też wołoska. Świadectwem powstawania osad leśnych do gospodarczego wykorzystywania lasów jest nazwa "Majdan". Słowo to jest pochodzenia tureckiego i pierwotnie oznaczało czworoboczny obszar, plac ćwiczeń wojskowych. W obozach polskich zaś, wolny obszar środkowy, na którym gromadziło się rycerstwo dla równego podziału łupów. Stąd przeszła ta nazwa na obozowiska robotników leśnych. Stawały się one często zawiązkami wsi zakładanych na wyciętych obszarach leśnych. Zwykle przybierały one nazwę od dóbr, do których należały lasy. W pobliżu Jarocina było 5 takich osad. Mieszkańcy ich trudnili się wyrabianiem klepek, gontów, smoły, terpentyny i potażu. Po wytrzebieniu dużych połaci puszczy uzyskano tereny nadające się do wykorzystania rolniczego. Część mieszkańców Puszczy zajęła się więc hodowlą i rolnictwem. Niestety, brak dokumentów z których można by dokładnie określić powstanie wsi na terenie gminy Jarocin. O przybliżonym czasie ich powstawania można wnioskować, póki co, ze starych map. Bodajże pierwszą mapą uwidoczniającą niektóre miejscowości z terenu dzisiejszej gminy Jarocin jest mapa wykonana przez Fryderyka von Miega w latach 1779-1782 /Karte des Koenigsreiches Galizien und Lodomerien/. Na mapie tej nie jest jeszcze uwidoczniony Jarocin. Widnieje za to nazwa „Smutek”. Według legendy, pierwszy osadnik przybył tu prawdopodobnie w XVI w. i założył smolarnię. Był to chłop pańszczyźniany, który uciekł z majątku swego pana. W czasie polowania spotkał go Stefan Batory ze swą świtą. Chłop się zasmucił, że go zabiorą z powrotem na majątek swego pana. Stąd nazwa Smutki - przysiółka należącego do wsi Jarocin. Na mapie Miega znajdują się także Katy, Kutela /Kutyły/, Svedi /Szwedy/, Nalepi /Nalepy/, Golce…. i co ciekawe w dwóch miejscach Mostki. Nie ma jeszcze Domostawy jako miejscowości ale jest Domostawa Wald. Podobnie jak Jackow Wald. /niemieckie słowo wald oznacza las/. Nad rzeką Bukową na wschód od Szwedów znajduje się Gorcyca. Mieszkający tu współcześnie Gorczycowie trwają zapewne w tym miejscu już ponad dwieście lat. Na owej mapie są także Rusziny, ale nie w tym miejscu co współczesne Rusiny w sołectwie Golce, lecz pomiędzy dzisiejszymi Borkami i Dąbrówką. Na młodszej o 10 lat mapie Liesganiga z 1792 r. znajdują się już Jarocin, Siperki, Bukowa i Zdziary. W Jarocinie w XIX i na początku XX wieku istniał majątek ziemski, którego pierwszymi właścicielami byli Marianna z Wierzchlejskich i Aleksander Srokowscy. Nabyli oni w 1832 r. majątek w Jarocinie w ramach parcelacji i sprzedaży Królewszczyzn przeprowadzonej przez rząd austriacki. Prócz Jarocina zakupili wtedy część Nalep do Jastkowic należących, Katy, Kutyły, Zdziary Szyperki, Mostki – Sokale oraz Jeże – Deputaty. Powyższe dobra nabył na licytacji w 1860 r. Jan Niesiołowski za 59.491 zł reńskich. Następnym właścicielem był Henryk Malinowski, który częściowo rozparcelował swój majątek, a resztę sprzedał Żydom. Według Skorowidza wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicji, wielkim Księstwie Krakowskim i Księstwie Bukowińskim opracowanym przez Jana Bigo /wyd. 1909 r./posiadłości w Jarocinie, Szyperkach, Domostawie, Zdziarach i Mostkach należały do Abrahama i Lifczi Ingber. Zabudowania dworskie nie przetrwały – oprócz piwnicy - do naszych czasów. Jak wyglądało zagospodarowanie obejścia dworskiego możemy dowiedzieć się tylko z zachowanej mapy pochodzącej z 1887 roku. /mapa/Pamięć o dworze pozostała tylko w używanym do dzisiaj nazewnictwie. Część Jarocina poza byłymi zabudowaniami dworskimi w kierunku zachodnim nosi miano: "Zadworza", zaś grunty należące niegdyś do właścicieli dworu zwą się "Pańskie". Nieco później od Jarocina powstały Mostki-Podpory gdzie ludzie trudnili się rolnictwem i myśliwstwem. Osada Mostki -Wasile powstała przed powstaniem styczniowym. Szyperki to nazwa kulturowa, od zawodu szyper (pierwszy dozorca statku, rządca statku), który tam mieszkał w związku ze spławem drzewa do Gdańska, czy też do innych miast. Do Szyperek ściągnięto Rusinów i zatrudniono ich jako robotników leśnych i przy spławie drewna do miast. Jako, że byli grekokatolikami uczęszczali na nabożeństwa do cerkwi w Dąbrówce do czasu ufundowania cerkwi na miejscu przez ziemianina Srokowskiego W połowie XIX wieku powstała wieś Majdan Golczański z parcelacji majątku ziemianina Lewickiego z Borków. Pierwotnie występowała pod nazwą Majdan Borkiński. Tutaj przybyło najwięcej osadników z Wrzaw, Krzątki i Mazur Kolbuszowskich, a także z innych wsi z powiatu niżańskiego i leżajskiego. Chłopi ci kupowali przeważnie wyręby leśne i łąki. Na kupno ziemi zaciągali pożyczki w bankach we Lwowie. Wioski Jarocin, Majdan Golczański, Mostki i Szyperki jak również inne wsie okoliczne ( Kurzyna Mała, Średnia i Wielka oraz Golce) należały najpierw do parafii Pysznica, a później od r. 1818 katolicy obrządku rzymsko-katolickiego ( łacińskiego ) chodzili do kościoła w Kurzynie Średniej (Rauchersdorf), który był kościołem filialnym parafii Pysznica a później samoistną parafią. Przed I rozbiorem Polski katolicy z tych wsi chodzili do kościoła w Hucie Krzeszowskiej, znajdującej się później pod zaborem rosyjskim. W XIX w. w Katach istniała fabryka terpentyny, natomiast w Golcach browar. Po obiektach tych pozostały tylko resztki ich fundamentów oraz nazewnictwo /Katy - Podfabryka, Browarczysko – jako nazwa pola w Golcach/. W tym też okresie w Jarocinie i Golcach funkcjonowały jednoklasowe szkoły ludowe. Na uwagę zasługuje także fakt, iż 19 maja 1809 r. na kwaterze w Domostawie przebywał książę Józef Poniatowski. Mieszkańcy z terenu dzisiejszej gminy Jarocin brali udział w wojnie polsko - bolszewickiej 1920 roku. Dwaj z nich a mianowicie Jan Kozioł oraz Sebastian Małek z Jarocina za bohaterską postawę na polu walki odznaczeni zostali orderami Virtuti Militari. W okresie międzywojennym Jarocin był siedzibą gminy wiejskiej i należał do powiatu niżańskiego w województwie lwowskim. W Jarocinie i Domostawie działały koła Stronnictwa Ludowego, koło ZMW "Wici". W kampanii wrześniowej walczyli żołnierze rekrutujący się z terenu gminy. Za przechowywanie Żydów podczas okupacji 8 osób otrzymało medal "Sprawiedliwy wśród narodów świata". Oprócz udziału w walkach obronnych we wrześniu 1939 roku mieszkańcy gminy brali udział w walkach na wielu frontach II wojny światowej: pod Monte Casino, Wale Pomorskim, od Lenino do Berlina. Wielu należało do partyzantki. Niektóre wioski uległy całkowitej pacyfikacji. Świadectwem tego czasu jest wiele pomników martyrologii. Za postawę w czasie okupacji Jarocin w 1972 r. otrzymał Krzyż Grunwaldzki III klasy.

Nie ma niestety nadmiaru wiadomości historycznych na temat Jarocina, czy innych miejscowości gminnych. Istotnym źródłem informacji dotyczącym ich przeszłości jest Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich z 1882 roku. Zawarte są w nim poniższe zapisy

Żdżary Zdziary, wieś powiat niski, leży w piaszczystej równinie (182m.n.p. m.), 11 kilometrów na północ od Ulanowa; parafia rzymskokatolicka w Pysznicy. Zbudowana wśród borów sosnowych, wieś łączy się z gościńcem z Zarzycami nad Sanem, liczy 49 domów i 272 mieszkańców [ 154 mężczyzn, 118 kobiet ],242 rzymskokatolików,21 grekokatolików i 9 izraelitów. Posiadłości tabularnej niema, posiadłość mniejsza ma 811 mórg roli. Osada powstała już po roku 1662, niema jej bowiem w poprzednich spisach poborowych. Wieś parafialna Pysznica zapisana bywa pod nazwą'Pysienko'.

Kuty i Kutyły , przysiółek do Brzozowca w powiecie nisieckim, leży na lewym brzegu potoku Gilówki, uchodzącego do Bukówki, wpadającej z prawego brzegu do Sanu . Położenie mają niskie 180 m. npm. .Od wschodu, północy i zachodu są otoczone sosnowemi lasami, od południa zaś graniczą ze Zdziarami. Obie miejscowości należą do parafii rzymskokatolickiej w Pysznicy i liczą 299 mieszkańców rzymsko katolików. Nazwa jest przekręconym wyrazem Kąty i Kątyły, zakątki Kątów

Szwedy albo Szwedów, wólka do Jastkowic, powiat tarnobrzeski, składa się z 40 domów i 207 mieszkańców. Leży na lewym brzegu potoku Bukowego (prawy dopływ Sanu), w lesistej i piaszczystej równinie, wzniesionej 178 m. n.p.m. Od północy otacza ją las, od wschodu wydmy piaszczyste, na południu graniczy z Bukową czyli Domosławą i Wołoszynem. Powstała w XVIII w., może przez osiedlenie jeńców szwedzkich.

Golce - wieś w powiecie nisieckim , należy do sądu powiatowego, urzędu pocztowego w Ulanowie, parafii rzymskokatolickiej w Kurzynie Małej a grekokatolickiej w Dąbrowicy, liczy 896 mieszkańców i ma szkołę ludową. Większa posiadłość wynosi 29 mórg roli, 28 mórg ogrodów i łąk i 2499 m. lasu; mniejsza posiadłość 407 mórg roli, 230 mórg ogrodów i łąk, 121 m. pastwisk i 21 mórg lasu.

Jarocin lub Jaroczyn ( z Majdanem i Smutkami) ; wieś na prawym brzegu Tanwi, w pobliżu jej ujścia, w powiecie Nisko, należy do parafii rzymskokatolickiej w Kurzynie a grekokatolickiej w Dąbrówce. Z 1044 mieszkańców jest 910 rzymskokatolików ,96 grekokatolików i 38 izraelitów. Większa posiadłość ma obszar 87 mórg roli, 46 mórg łąk i ogrodów, 37 mórg pastwisk i 1416 mórg lasu; posiadłość mniejsza 1013 mórg roli, 434 mórg łąk i ogrodów, 249 mórg pastwisk i 18 mórg lasu. Gleba jest równa, piaszczysta, lasy sosnowe.

Katy i Katyły lub Kutyły, wieś, powiat Nisko, w pasie granicznym cłowym. Należą do parafii rzymskokatolickiej w Pysznicy. Oddalenie od stacji pocztowej w Ulanowie wynosi 14.2 kilometra. Są to dwie nowe osady nad potokiem Gilówką, pobocznym Bukówki, uchodzącej z prawego brzegu do Sanu. Te wioski położone śród lasów sosnowych mają fabrykę terpentyny i liczą 300 mieszkańców rzymskokatolików. Większa posiadłość ma 46 morg roli, 178 mórg pastwisk i 285 morg lasu ; posiadłość mniejsza 318 mórg roli, 191 mórg łąk, 27 mórg pastwisk.

Domosławice Domostawa Bukowa, - wieś, pow. nisiecki, o 15 kilometrów na płn. wsch. od Niska, o 16 kilometrów na południe od stacji pocztowej w Ulanowie. Parafia rzymsko katolicka w Pysznicy. Domów 97, mieszkańców 549 (269 mężczyzn, 280 kobiet). Własność mniejsza obejmuje roli ornej 751, łąk i ogrodow 315, pastwisk 243, lasu 50. Właściciel większej posiadłości Henryk Malinowski.

Majdan Jarociński, M. Borkiński nazwa 5 osad w pow. Nisko, położonych śród sosnowych borów, blisko granicy Królestwa Polskiego, mianowicie Majdan na samej granicy, naprzeciw Momot w Królestwie Polskim; Majdan Jarociński składa się z dwóch osad, odległych od siebie o 6 kilometrów w linii powietrznej, z których jedna na północ od Jarocina, druga blisko Królestwa Polskiego na północ od Sokali, część wsi Mostki jest położoną, Majdan Borkiński leży na południe od Mostków, na północnym skraju lasu Skrudnika, wreszcie Majdan przy drodze z Kurzyny do Dabrówki, graniczący na północ z Borkami, a na południe z Rudą Tanewską. Wszystkie te osady należą do parafii rzym. – kat. w Kurzynie i trudniły się, a poniekąd i teraz trudnią, wyrabianiem smoły i terpentyny.

Szyperki - ,wieś, powiat niski, ciągnie się ulicą od płn. - zach. ku płd.-wschodowi, przy drodze z Dąbrówki nad Tanwią do Żdżar, na ob­szernej polanie śród sosnowych borów. Z osadą Podszyperki ma 75 domów i 403 mieszkańców (25 żyd.); 170 rzymsko- katolików (parafia w Kurzynie), 208 greko- katolików (parafia w Dąbrowicy). Posiadłość mniejsza ma 503 roli, 171 łąk, 208 pastwisk i wydm, 18 mórg lasu. Jest to nowsza osada, założona zapewne w końcu XVIII w. Szyperki graniczą na zachodzie z Hutą Deręgowską, na północ ze Żdżarami, na wschód z Jarocinem a na południe z Borkami.

Mostki z Deputatami, Jerzem, Nalepami i Sokalem, wieś w powiecie nisieckim, leży w piaszczystej, sosnowemi borami pokrytej równi­nie, 200 m. npm. wzniesionej, nad potokiem Palczawką, która dalej pod nazwą Gilówki płynie do Bukowego potoku a z nim z lewego brzegu do Sanu. Na północ ma duże, aż po granicę królestwa kongresowego się­gające bory, na południe Majdan boćkiński a na zachodzie Jarocin. Przysiółki Deputaty, Sokale i Jerze leżą wśród lasu, wzdłuż granicy Galicyi, dwa ostatnie l kilometr linii powietrznej na wschód od Mostków, pierwszy zaś 4 kilometry. Przysiółek Nalepy, leżący 4 kilometry na północ od Mostków, jest od tej wsi zupełnie oddzielony borem, na zachodzie zaś ma błota i sapy10 nad potokiem. Bukową, które go dzielą od Domostawy. Wraz z przysiółkami ta wieś należy do parafii rzymsko -katolickiej w Kurzynie i ma 679 mieszkańców, z których 597 rzymsko - katolików a 82 protestantów i izraelitów. Na obszarze większej posiadłości przebywa 199 osób, mianowicie leśni i zatrudnieni przy wyrabianiu potażu. Posiadłość wieksza ma 31 roli i 2561 mórg lasu; posiadłość mniejsza 516 roli, 346 łąk i 192 mórg pa­stwisk.

Jerze przysiółek Mostek na lewym brzegu Sanu, powiat nisiecki, na granicy Królestwa Polskiego, należy do parafii rzymskokatolickiej w Kurzynie; okolica równa, lasami sosnowymi pokryta.

Nalepy z Sokalem - dwie małe grupy domów, na samej granicy Królestwa Polskiego, w powiecie niskim, z których pierwsze naprzeciw Momot w Królestwie Polskim skupiają się na lewym brzegu potoku Buko­wego, drugie od nich o 6,5 kilometrów na płd.-wsch., także na granicy, mię­dzy Majdanem Jarocińskim, Jerzem i Mostkami. Obydwie grupy chat otacza dookoła szpilkowy las, zwany dawniej puszczą Sandomierską. Obydwie osady leżą w pogranicznym pasie cłowym i należą do parafii rzymskokatolickiej w Kurzynie. Szemat duch. podaje Nalepy wraz z Mostkami, Deputatami i Jerzem 597 rzym. - kat.

Sokale, wólka w obrębie Mostków, powiat Nisko, śród borów, nad potokiem Palczawka albo Gilówką, dopływem Bukowy, porównaj Nalepy.